Ζήσης ο Μακεδονομάχος

Μετά από 30 χρόνια ύπαρξης στη Σουρδία, βρήκα μια σοβαρή δικαιολογία από ένα κείμενο του λαογράφου Αναστάσιου Ζήση Μπέλου για το λόγο που γιορτάζουν οι Ζήσηδες στην Κοζάνη σήμερα, των Τριών Ιεραρχών.

Την 30η Ιανουαρίου η εκκλησία μας εορτάζει και τιμάει τους τρεις ιεράρχες, ως σχολική εορτή. Η πόλη της Κοζάνης και η περιοχή Τσιαρτσιαμπά από Κρόκον – Καισάρεια – Αιανή – Μεταμόρφωση, αυτή την ημέρα εορτάζει και τον Ζήση. Σ' άλλα γραπτά και ομιλίες μου σημείωσα πως την 30η Ιανουαρίου εορτάζει, ο Ζήσης ο Μακεδονομάχος, ονομαστήρια. Η εορτή αυτή επιβλήθηκε ως τοπική ιστορία και αγιολογία με τις παραδόσεις–εξηγήσεις της.

Γι' αυτήν έχω τις μαρτυρίες των μακαριτών ιστορικών Γεωργίου Καράτζια (1976), Ν. Π. Δελιαλή (1979) και Παπακώστα Γαζή (1996), που συμφωνούσαν με το ιστορικό της καθιερώσεως, στην Κοζάνη, η εορτή του Ζήση, από τα χρόνια του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα.

Την ίδρυσε/καθιέρωσε ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος (Ματούλας – Ματουλόπουλος), που αρχιεράτευσε μεταξύ 1889–1892 και 1894–1910. Ο κοζανίτης λόγιος Ζήνων Μ. Πιτένης (1908–83) έγραψε το 1971 για τη γιορτή του Ζήση. Τη χρονιά 1904 Έλληνες Μακεδονομάχοι εξόντωσαν τούρκικη συμμορία (ληστές) στα Καραγιάνια, σημερινή περιοχή Ξηρολίμνης.

Κατηγορήθηκαν ως ένοπλοι έμποροι και αγωγιάτες και συνελήφθησαν πολλοί. Μεταξύ αυτών ήσαν και οι τρεις παρακάτω Ζήσηδες: Ζήσης Μπλιούρας, Ζήσης Τσιώπτσιας και Ζήνων Πιτένης. Αυτά τα ονόματα δέχονται όλες οι παραδόσεις και τα είχε σημειωμένα ο Δελιαλής σε ένα του χειρόγραφο, απ' αυτά που χάθηκαν.

Οι παραπάνω Ζήσηδες κλείστηκαν στις φυλακές, δικάστηκαν, καταδικάστηκαν σε θάνατο και ρίχτηκαν στις τούρκικες φυλακές Βιτωλίων (Μοναστηρίου) και περίμεναν να οδηγηδούν στο Ar (παζάρι, αλογοπάζαρο), όπου γίνονταν οι εκτελέσεις.

Το κακό μαντάτο έφτασε στην Κοζάνη την 29η Ιανουαρίου (1905;) και ξημέρωσε Μεγάλη Παρασκευή, πένθος, για την Κοζάνη. Από τότε οι επιτροπές Μακεδονικού Αγώνα Κοζάνης, για την αναθεώρηση δικών και αποφυλακίσεως υποδίκων–καταδίκων, κινήθηκαν δραστηρίως προς τους ισχυρότερους Τούρκους και σε αυτόν τον Πατισάχ, τούρκο βασιλιά της Κωνσταντινουπόλεως και σ' όλους όσοι ζητούσαν μπαχτσίς (δώρα, εξαγορά) πέτυχαν.

Πρώτα μετατράπηκε η ποινή σε ισόβια (29/1/1906) και ύστερα, πάλι 29 Ιανουαρίου, πήραν χάρη και την ημέρα των Τριών Ιεραρχών, 30 Ιανουαρίου 1907, έφτασαν στη Λειτουργία του Αγίου Νικολάου Κοζάνης όπου έγινε και ευχαριστήρια δέηση – δοξολογία για την απελευθέρωσή τους.

Ύστερα, με επικεφαλής το Δεσπότη, έγιναν επισκέψεις, γιορτές, γλέντια στα σπίτια των απελευθερωθέντων Μακεδόνων.

Ορίστηκε δε από τότε να γιορτάζει την 30 Ιανουαρίου και το βαπτιστικό όνομα Ζήσης, που έμεινε και συνεχίζεται ως εορτή–ονομαστήρια: Ζήσης ο Μακεδονομάχος.